Assemblée

Hetzij Constituante (ook wel Assemblée Nationale), hetzij de Législative, hetzij Conventie. Zie aldaar.

Cahiers de doléances

Klachtenregisters die vanuit de provincies aan de afgevaardigden van de Staten-Generaal in 1789 werden meegegeven.

Coalitie

De benaming voor de tegen Frankrijk verbonden staten, aanvankelijk gevormd door Oostenrijk en Pruisen, die op 17 augustus 1791 in Pillnitz opriepen tot interventie in Frankrijk - met als antwoord een Franse oorlogsverklaring op 20 april 1792 -, en begin 1793 uitgebreid met Spanje, Napels de Nederlandse Republiek en Groot-Brittannië. Ba de vrede van Campo Formio (17 oktober 1797) bleef alleen Groot-Brittannië als tegenstander van Frankrijk over.

Comité d'Instruction Publique

In 1792 door de Conventie opgericht om de vorm van het nationale onderwijs uit te werken; in feite het eerste Franse Ministerie van Onderwijs.

Comité de Salut Publique

Comité van Algemeen Welzijn dat onder druk van de moeilijke omstandigheden waarin revolutionair Frankrijk zich bevond op 6 april 1793 werd ingesteld om de verdediging van Frankrijk te organiseren en de overige overheidsorganen te controleren. Het had als zodanig zeer vergaande bevoegdheden en regeerde Frankrijk in feite als een junta. Na de val van Robespierre (voorzitter van het Comité van 10 juli 1793 tot 27 jul 1794) verloor het zijn macht.

Constituante

De Grondwetgevende Vergadering, voortgekomen uit de Derde Stand in de Staten-Generaal, die zichzelf in juni 1789 tot Nationale Vergadering uitriep en vervolgens de Constitutie van 1791 opstelde.

Constitutie

In het eerste decennium van de Revolutie versleet Frankrijk drie grondwetten: de Constitutie van I791, opgesteld door de Constituante en op 3 september 1791 door Lodewijk XVI aanvaard; de Constitutie van 1793, door de Conventie opgesteld ter vervanging van de constitutioneel-monarchistische Constitutie van 1791 door een republikeinse, en in juni 1793 via een referendum goedgekeurd, maar nooit in werking getreden door de oorlogssituatie; de Constitutie van het jaar III, ter vervanging van die van 1793 door de Conventie op 5 fructidor jaar III vastgelegd en op 2 vendémiaire via een referendum goedgekeurd, waarna de staatsstructuur van het Directoire in werking trad.

Constitution civile du clergé

Wet, op 12 juli 1790 door de Constituante uitgevaardigd, die de nationalisatie van de Kerk, de confiscatie van haar eigendommen, de afschaffing van de tienden en de aanstelling van pastoors nieuwe stijl met ambtenarenstatus inhield. Om zijn functie te mogen uitoefenen moest een pastoor een eed op deze wet zweren.

Conventie

Via algemeen kiesrecht gekozen volksvertegenwoordiging, die aantrad Op 21 september 1792, met als taak een nieuwe grondwet te ontwerpen. Zij schafte de monarchie af en riep de Republiek uit. Na de val van Robespierre, toen de Conventie weer greep op de macht kreeg, spreekt men wel van de Conventie van Thermidor, die tot 1795 zitting hield.

Cordeliers

Meest radicale club in Parijs, waarvan bijvoorbeeld Danton , Marat en Hébert lid waren; veel leden kwamen uit de volksbuurten feaubourg Saint-Antoine en feaubourg Saint-Marceau.

Directoire

Uitvoerende macht, zoals geregeld in de Constitutie van het jaar III, die bestond uit vijf directeurs, waarvan er elk jaar één werd vervangen, en die voor het eerst aantraden op 5 brumaire jaar III (27 oktober 1795). Ook de hele periode 1795-1799 waarin de directeurs de uitvoerende macht uitoefenden wordt Directoire genoemd.

Enragés

Arme inwoners van Parijs die in 1793 radicale economische maatregelen eisten om een einde te maken aan de slechte voedselsituatie in de hoofdstad.

Federatie, (feest van de)

Viering van de eerste verjaardag van de val van de Bastille, Op I4 juli 1790 in Parijs, waar door vertegenwoordigers uit heel Frankrijk aan werd deelgenomen en waar de eenheid van Frankrijk centraal stond. Het feest werd herhaald in I79I en 1792.

Feuillants

Gematigde afsplitsing van de Jakobijnen in juli I79I, die een handhaving van de monarchie wilden en een overeenkomst met Oostenrijk en Pruisen nastreefden.

Fleurus

Plaats in België, waar op 26 juni 1794 het Franse leger onder Jourdan de Oostenrijkers versloeg. Deze overwinning betekende het einde van de invasiedreiging.

Girondijnen

Groepering van de gegoede verlichte en vooral liberale burgerij uit de Franse zuidelijke en westelijke provincies. Tot hun uitschakeling op 2 juni 1793 de gematigde fractie in de Conventie.

Grande peur

Paniekgolf die tussen 20 juli en 6 augustus 1789 over alle Franse provincies joeg, een combinatie van ongerustheid over het optreden van roversbenden en van de vrees voor een aristocratische reactie en een buitenlandse invasie.

Jakobijnen

In 1789 opgerichte club van voornamelijk gedeputeerden in de Constituante. Na de uittreding van de Feuillants waren de Jakobijnen onder Robespierre de belangrijkste steunpilaar van de radicalen in de Conventie. Na de val van Robespierre werd de club enige tijd gesloten, maar ze verdween pas definitief in 1799.

Jemappes

Plaats in België waar op 6 november 1792 generaal Dumouriez het Oostenrijkse invasieleger versloeg.

Hébertisten

Aanhangers van de radicale volksmenner Hébert, uitgesproken antikatholiek en prekers van de strijd van de armen tegen de rijken. De wetgeving van september 1793 die onder hun druk tot stand kwam leidde de Terreur in.

Législative

De Wetgevende Vergadering, de eerste (door censuskiesrecht) gekozen volksvertegenwoordiging, die van 1791 tot 1792 aan de constitutionele monarchie gestalte gaf.

Montagnards

De radicalen in de Conventie, waarvan de meesten lid van de Jakobijnenclub waren, afkomstig uit Parijs en met een centralistische staatsconceptie.

Nancy

In deze stad kwam in augustus 1790 het garnizoen in opstand tegen zijn aristocratische officieren. De revolte werd hard onderdrukt door de bevelhebber Bouille, die onder andere 21 Zwitserse soldaten van het regiment van Châteauvieux tot de galeien veroordeelde. De Législative stemde in 1792 voor hun vrijlating, en bij hun aankomst in de haven van Brest en in Parijs werd een groot feest georganiseerd.

Raad van Ouden

'Eerste' van de twee kamers van de volksvertegenwoordiging tijdens het Directoire, met 250 leden gekozen via indirect kiesrecht. De Raad van Ouden kon wetten goed- of afkeuren en koos de directeurs.

Raad van Vijfhonderd

'Tweede' van de twee kamers van de volksvertegenwoordiging tijdens het Directoire, gekozen via indirect censuskiesrecht, met wetgevende bevoegdheden.

Rastatt

Plaats op de Duitse Rijnoever, waar van 1797 tot 1799 vruchteloos werd geconfereerd over de schadeloosstelling van de Duitse vorsten wier landen door Frankrijk waren geannexeerd. Op 28 april 1799 werden hier twee huiswaarts kerende Franse gezanten door Oostenrijkse huzaren vermoord.

Toulon

Plaats aan de Franse Rivièra, die tegen de Revolutie rebelleerde en als uitvalsbasis voor een Spaans-Engelse aanval diende, tot de stad op 18 december 1793 door het Republikeinse leger werd ingenomen.

'Het Vaderland in Gevaar' (La patrie en danger)

Proclamatie van de Wetgevende Vergadering op 11 juli 1792, waarin de mobilisatie van de Nationale Garde werd afgekondigd en werd verordonneerd dat de besturen van departementen, districten en communes in permanente zitting bijeen moesten zijn, om aan de binnenlandse en buitenlandse vijand het hoofd te bieden.

Varennes

plaats aan de Frans-Belgische grens waar Lodewijk XVI in de nacht van 22 juni 1791 op zijn vlucht werd tegengehouden.