Marie Antoinette, 1755-1793

Mythen rond haar persoon

Rond haar persoon zijn vele mythes ontstaan. De belangrijkste drie zijn tegelijkertijd ook de belangrijkste politieke elementen in de rol van Marie Antoinette.   

Marie-Antoinette zou een spionne voor Oostenrijk zijn, Frankrijk geen troonopvolger kunnen geven en geen raad weten met de regels die aan het hof gelden. Zeker, Marie Antoinette probeerde in de periode van de revolutie de gebeurtenissen naar haar hand te zetten en spande ook samen tegen de revolutie. Zeker, ze kreeg eerst een dochter voordat de Dauphin werd geboren. Zeker, ze liet het Petit Trianon bouwen om zich daar te kunnen onttrekken aan het formele hofleven. Marie Antoinette had veel te lijden onder de curieuze en in veel opzichten barbaarse etiquette van het hof van Versailles. Dat neemt niet weg dat vee van wat haar verweten wordt en werd door de geschiedschrijving, in politieke spotprenten, op straat en door de 

revolutionaire rechtbank waar zij uiteindelijk terecht moest staan slechts zeer gedeeltelijk juist of volledig verzonnen was. Marie Antoinette is zoals alle adellijke dames uit die tijd, speelbal in het internationale politieke steekspel, dat zich in Europa na afloop van de Zevenjarige Oorlog ontwikkelde. Louis XV had na beëindiging van deze oorlog geen andere keuze dan op zoek te gaan naar nieuwe bondgenoten op het Europese vasteland. Daarvoor kwam nolens volens het Huis Habsburg voor in aanmerking. Van de kant van Oostenrijk werd een verbinding met de Bourbons op prijs gesteld als middel om de invloed van Oostenrijk in europa verder te vergroten. De keizerin Marie-Theresia deed dit niet alleen ten aanzien van Frankrijk en Marie Antoinette, maar ook met haar andere dochters Marie-Amelia en Marie-Carolina, die respectievelijk werden uitgehuwelijkt aan een zoon van de hertog en Parma en aan de koning van Napels.

Huwelijk

 In juni 1769 lukt het de keizerin het huwelijkscontract van Louis XV los te peuteren, en nadat het huwelijk bij volmacht was voltrokken in Wenen kon Marie Antoinette haar opwacht gaan maken in Versailles. Op 8 mei 1770 arriveerde ze in Straatsburg. Acht dagen later werden de twee echtelieden in Versailles met elkaar verenigd. Marie Antoinette was op dat moment 15 jaar oud. Niets bijzonders in die tijd. Maar toch was deze jongedame niet erg voorbereid op haar taak. Enige verbazing hierover is wel op zijn plaats, daar haar moeder haar toch een prominente plaats in het ingewikkelde politieke spel om de Europese hegemonie had toebedeeld. De belangrijkste raadgever van Marie Antoinette - abt De Vermond - oordeelt over haar dat zij weliswaar levendig is maar nogal oppervlakkig. Van Marie Antoinette wordt enerzijds verwacht een hoogstaand moreel oordeel en een voorbeeldig moederschap, terwijl tegelijkertijd de ingewikkeldheden van het hof van Versailles door haar moeten worden doorgrond. Men is zeer nieuwsgierig hoe zij zich door het laatste heen zal slaan. Gelukkig heeft zij de beschikking over een zeer goede raadgever, die tegelijkertijd haar in de gaten houdt voor eerst haar moeder en na haar dood voor Joseph II, Graaf de Mercy-Argenteau - niets anders dan een Oostenrijkse spion -. Maar vooral haar moeder zal tot haar dood in 1780 in alle belangrijke beslissingen de belangrijkste stem op de achtergrond hebben. In de tien jaar voor de dood van Marie Theresia blijkt Marie Antoinette met haar over alle voorkomende problemen gecorrespondeerd te hebben. Voor de toekomstige koningin van Frankrijk zijn er drie zeer belangrijke taken weggelegd in de jaren vanaf 1770. 

Nakomelingen blijven lang uit

Alle drie de taken leveren door de wijze waarop zij deze vervulde hun bijdrage tot de uiterst zwarte legendevorming rond Marie Antoinette. Het eerste element zijn de huwelijksproblemen tussen Louis XVI en Marie Antoinette. De oorzaak van deze problemen moeten echter geheel gezocht worden bij Louis, die door een mechanisch defect niet in staat was zijn echtelijke plichten te voldoen. Althans zo staat het in de boeken over Marie Antoinette die in de 19e en begin 20e eeuw verschenen. Maar in die tijd was sexualiteit niet iets dat openlijk werd besproken, en daarmee werden de belangrijste bronnen in deze over het hoofd gezien. Er was geen sprake van een mechanisch gebrek, ook al wilde de moeder van Marie Antoinette daar niet direct in geloven. Belangrijker was dat Marie Antoinette noch Lodewijk XVI enige sexuele ervaring hadden. Bij ieder ander zou dit op weinig verdere problemen stuiten, maar voor de toekomstige koning van Frankrijk is dit niet alleen een privé-probleem, maar juist ook een publieke aangelegenheid. Immers, met het voortbrengen van een erfgenaam is de voortzetting van het koningschap en dus de staat verzekerd. In het geval van Louis komt daar dan ook nog eens bij de band die tussen Oostenrijk en Frankrijk gesmeed moest worden en bekrachtigd met een erfgenaam. Deze achtergrond leidt er toe dat elke stap door Louis en Marie Antoinette met uiterste nauwkeurigheid wordt gadegeslagen. Marie Antoinette weet zich slechts onhandig in deze delicate kwestie te gedragen, waarbij zij zich zeer kwetsend uitlaat over haar echtgenoot. Uiteindelijk weet zij dan toch nog in 1778 het leven te schenken aan - helaas - een dochter: Marie-Therèse, de latere Madame Royale. En na elf jaar huwelijkse staat lukt het dan in 1781 een troonopvolger ter wereld te brengen, waarna in 1785 en in 1786 nog een zoon en dochter volgen. Dit nakomelingschap komt echter te laat. Het kwaad is geschied. Vanaf het midden van de jaren zeventig is de publieke overtuiging gegroeid dat terwijl de koning onmachtig is een kind te verwekken, de koningin een frivole levensstijl ontwikkelt heeft, waarvan de affaire van het verdwenen halssnoer een goed voorbeeld is.